ابزار خنده ديگران نشو

برگرفته از سخنان آيه الله جوادي آملي

صَمتْ يعني سكوت، فرمود اگر ساكت بودي و بر فرض معلوم شد كه اگر مي گفتي بهتر بود جا براي تدارك هست اما انسان پرگو گاهي بدگو در مي آيد و تداركش مشكل است. فرمود و تلافي تو آنچه از سكوت تو به در آمده، آسان تر است از «إِدْرَاكك مَا فَاتَ مِنْ مَنْطِقِك»؛

وجود مبارك اميرالمؤمنين براي فرزندشان حسن بن علي (سلام الله عليهما) مرقوم فرمودند. بعضي بر آنند كه اين نامه به ابن حنفيه است ولي در نهج البلاغه هاي معهود، اين نامه به نام مبارك امام حسن (سلام الله عليه) ضبط شده است.

بخشي از اين نامه در نوبت هاي قبل خوانده شد تا رسيدم به اين جمله ها كه حضرت فرمود: «وَ تَلاَفِيك مَا فَرَطَ مِنْ صَمْتِك أَيسَرُ مِنْ إِدْراكك مَا فَاتَ مِنْ مَنْطِقِك» فرمود بجا حرف بزنيد؛ خوب حرف بزنيد و حرفِ خوب؛ نه بد حرف بزنيد نه حرفِ بد.

به فرزندش دستور مي دهد كه مواظب دهان و زبانت باش! يكي از بهترين راه هاي اخلاقي رعايت كردن گفتار است؛ اين كه انسان هر حرفي را نگويد و هر حرفي را هم نشنود.

يكي از بخش هايي كه ان شاء الله در جمله هاي بعد مي خوانيم، اين است كه به فرزندش نصيحت مي كند و مي فرمايد مبادا در جمعي كه نشسته اند تو ابزار خنده باشي؛ تو طنز تعبير و تعريف كني كه ديگران بخندند؛ تو خودت را سبك كني كه ديگران بخندند؛ مبادا اين كار را بكني.

اگر بر فرض ديگري طنز بگويد، حرف ديگري است؛ ولي تو طنز بگويي و حرف هاي خنده دار بزني كه عدّه اي بخندند، اين كار را هرگز نكن! چرا خودت را كوچك مي كني؟! معلوم مي شود اين دهان براي هر حرفي خلق نشده است.

صَمتْ يعني سكوت، فرمود اگر ساكت بودي و بر فرض معلوم شد كه اگر مي گفتي بهتر بود جا براي تدارك هست اما انسان پرگو گاهي بدگو در مي آيد و تداركش مشكل است.

 فرمود و تلافي تو آنچه از سكوت تو به در آمده، آسان تر است از «إِدْرَاكك مَا فَاتَ مِنْ مَنْطِقِك»؛ بعد مَثل ذكر مي كند و مي فرمايد: «وَ حِفْظُ مَا فِي الْوِعَاءِ بِشَدِّ الْوِكاءِ» فرمود اگر شما آبي را از كوثر بگيري و در مَشك بريزي - آن روزها مشك رايج بود - دهنه مشك را محكم ببند كه بي جا اين آب نريزد.

 هر وقت تشنه اي از اين آب استفاده كن و دهنه اين دهان را بايد بست. انسان نبايد هر حرفي را بزند؛ اين زبان براي گفتن حرف هاي محقّقانه و عالمانه است. آن كوثري را كه خدا به شما داده، به وسيله اين دهان باز، داري به زمين مي ريزي.

بنابراين دهنه اين مشك را محكم ببند كه آبش بي جا هدر نرود. «وَ حِفْظُ مَا فِي يدَيك أَحَبُّ إِلَي مِنْ طَلَبِ مَا فِي يدَي غَيرِك» آنچه را داري بدون اسراف و اتراف، نياز تو با آن برطرف مي شود؛ اين را در نده كه مجبور بشوي از ديگري چيز بخواهي؛ چه به عنوان وام و چه به صورت رايگان. «وَ مَرَارَةُ الْيأْسِ خَيرٌ مِنَ الطَّلَبِ إِلَي النَّاسِ.»

گاهي انسان نااميد مي شود؛ اين نااميدي تلخ است؛ اما تحمل اين تلخي بهتر از آن است كه انسان آبروريزي كند و چيزي از ديگران بخواهد؛ اين كرامت و درس عزّت است؛ اين كه خداي سبحان در سوره اسراء فرمود: «لَقَدْ كرَّمْنَا بَنِي آدَمَ» كرامت انسان در سايه بي نيازي او از غير خدا است.

«وَالْحِرَفَةُ مَعَ الْعِفَّةِ خَيرٌ مِنَ الْغِنَي مَعَ الْفُجُورِ» انسان پيشه اي داشته باشد مقتصدانه و امينانه حتي با درآمد كم، بهتر از ثروت اندوزي از راه باطل است. «وَالْمَرْءُ أَحْفَظُ لِسِرِّهِ» داعي اي وجود ندارد رازتان را براي ديگران بگوييد. بهترين رازدار، خود انسان است؛ زيرا ديگري ممكن است سرّ شما را به سومي منتقل كند.

معناي اين فرمايش اين است كه در خيلي از موارد، سعي و كوشش انسان در امور زيانبار است و خيال مي كند اين امور سودمند است. «مَنْ أَكثَرَ أَهْجَرَ» اين هَجر يعني هزيان، انسان پرگو كه محقّق در نمي آيد كه بالأخره گاهي هم سفاهت و هزيان از آن در مي آيد. انسان كم گو و درست گو، انسان متخلّق است اما انسان پرگو، بدگو و هزيان گو در مي آيد.

«مَنْ أَكثَرَ أَهْجَرَ وَ مَنْ تَفَكرَ أَبْصَرَ» خداي سبحان در درون ما چراغي روشن كرده است و فرمود فكر كنيد. اين فكر همان انتقال از مجهول به معلوم و از معلوم به مجهول است تا مجهول روشن شود.

فرمود اگر تنها شديد و فكر كرديد، خيلي از چيزها براي شما روشن مي شود. اين سرمايه را خدا به شما داده است . انسان لوح نانوشته نيست. «وَ نَفْسٍ وَ مَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْوَاهَا» اين سرمايه، الهامي است.

 بخش اصلي سرمايه را خود خداي سبحان به انسان الهام كرده است و بخش هاي زايد را هم به وسيله فرشته ها الهام مي كند.

 اگر «الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيهِمُ الْمَلاَئِكةُ» و در چند جاي ديگر قرآن دارد كه فرشته ها بر افراد نازل مي شوند، اين ها ادامه دهندگان آن مكتب الهامند.

سرمايه اوّل را خدا الهام كرد و درآمدهاي زايد آن سرمايه را به وسيله فرشته ها به انسان عطا مي كند؛ پس اگر كسي آن سرمايه را به كار ببرد و فكر كند، بينا مي شود.

منابع:

پايگاه آيه الله جوادي آملي